In het hedendaagse ‘Brabants mozaïek’ staan stad-land relaties dan ook op scherp. Natuur en landschappelijke waarden worden bevochten door bewoners en agrarisch ondernemers worden beperkt in de bedrijfsvoering. De schaalsprong die logistieke centra, windenergie, kassen en agrarische bedrijven maken vormt een dilemma. Het sluit niet aan bij het landschap van Van Gogh zoals bewoners dat graag voor zich zien. Daarnaast lijkt het Brabants mozaïek kwetsbaar voor de aanstaande veranderingen.

Terwijl in Brabant de uitdagingen voor het Nederlandse landschap scherp naar voren komen, is in Brabant het beekdalenlandschap van Het Van Gogh Nationaal Park het gebied waar stad, natuur en productiegrond het sterkst verweven zijn. Het gebied bevindt zich centraal tussen de drie Brabantse steden Eindhoven, Tilburg en ’s-Hertogenbosch. Een gebied vol ruimtelijke contrasten, conflicten en uitdagingen, maar tegelijkertijd ook een lichtend voorbeeld van een waardevol cultuurlandschap waar recreatief gebruik, ecologische waarden en productiviteit hand in hand gaan. Maar ook geomorfologisch is Het Van Gogh Nationaal Park exemplarisch. De overgang van zand naar klei en van nat naar droog is in Het Groene Woud goed merkbaar op kleine afstanden. Hier is de frictie tussen een fijnmazig mozaïeklandschap en de grote opgaven, die om robuuste, veerkrachtige oplossingen vragen, het meest pregnant. Kortom, een prachtige casus van een kleinschalig gewaardeerd landschap aan de vooravond van grote veranderingen.

De zoektocht naar verdienmodellen voor natuurontwikkeling is relevant voor heel Nederland. De uitdagingen, maar ook de kansen zijn extra groot in de nabijheid van stedelijk gebied. Hier is de behoefte aan natuur groot, en vaak ook de diversiteit aan agrarische activiteiten. Dat geldt zeker voor het Van Gogh Nationaal Park i.o. dat als ‘binnentuin’ voor de grootste Brabantse steden fungeert. Op de Loonse en Drunense Duinen na is dit gebied geen park of natuurgebied in de conventionele betekenis. Het Van Gogh Nationaal Park is grotendeels cultuurlandschap waar natuurontwikkeling gecombineerd moet worden met andere activiteiten.

Het Van Gogh Nationaal Park i.o. is in 2021 gastregio voor de 5e editie van de Landschapstriënnale. In het gebied zijn al vele bijzondere allianties gesloten tussen overheid, ondernemers en burgers om projecten te realiseren die tot een beter en mooier ‘natuurinclusief cultuurlandschap’ leiden. Deze initiatieven verdienen een podium en tijdens de Landschapstriënnale 2021 (LT21) wordt onderzocht hoe ze versneld en opgeschaald kunnen worden tot dragers van het landschap van de toekomst. De in dit rapport benoemde hefbomen vallen dan ook voor een groot deel samen met de Landschapslaboratoria van de Landschapstriënnale. De landschapstriënnale kan dan ook fungeren om een aantal van deze hefbomen nader te onderzoeken. Andersom fungeert dit rapport als inspiratiebron voor het programma van de landschapstriënnale.