Langs de Eendracht, een zijarm van de Schelde, werd in 1583 de eerste echte waterlinie in de Nederlanden aangelegd. Hij was bedoeld om Zeeland en Tholen tegen een inval vanuit Brabant te beschermen. Dit bijzondere hoofdstuk in de (militaire) geschiedenis van Nederland is grotendeels verloren gegaan. Met de ontwikkeling van een thematische fiets- en wandelroute met, op strategische plaatsen, steunpunten in het landschap komt dit verhaal weer tot leven en wordt het gebied letterlijk weer op de kaart gezet.
2021
Visiedocument
Gemeente Bergen op Zoom
programma
Thematische fiets en wandelroute over de militaire geschiedenis van de regio.
×
We kunnen zes bouwperioden onderscheiden in de ontwikkeling van de Linie van de Eendracht, te beginnen in 1583. Steenbergen werd belegerd en veroverd door de Spanjaarden en dreigde het eiland Tholen binnen te vallen. In allerhaast werden een reeks polders langs de Eendracht, waaronder de polders van Nieuw-Vossemeer, onder water gezet. Alleen de hogere gedeelten van de polders bleven begaanbaar. Dat maakte de verdediging overzichtelijker.
Zeeuwse troepen legden op die hogere gedeelten - de accessen - versterkingen aan. In 1587 werd er een fortenlinie langs de Eendracht gebouwd, zo ontstond de Linie van de Eendracht. Deze linie was bedoeld om Zeeland en Tholen tegen een inval vanuit Brabant te beschermen. Tussen 1588 en 1596 werd de Linie versterkt met aarden verschansingen, zogenaamde redouten. In 1615, tijdens het Twaalfjarig Bestand, werden drie van die redouten vervangen door forten. Fort Maurits en Zeeland, beiden nog zichtbaar in het landschap, stammen uit deze periode.
Zeeuwse troepen legden op die hogere gedeelten - de accessen - versterkingen aan. In 1587 werd er een fortenlinie langs de Eendracht gebouwd, zo ontstond de Linie van de Eendracht. Deze linie was bedoeld om Zeeland en Tholen tegen een inval vanuit Brabant te beschermen. Tussen 1588 en 1596 werd de Linie versterkt met aarden verschansingen, zogenaamde redouten. In 1615, tijdens het Twaalfjarig Bestand, werden drie van die redouten vervangen door forten. Fort Maurits en Zeeland, beiden nog zichtbaar in het landschap, stammen uit deze periode.
We komen zo bij het belangrijkste wapenfeit van de linie: de Slag op het Slaak in 1631. Vanuit Antwerpen werden meer dan 90 Spaanse schepen op pad gestuurd om een blokkade op te werpen op het Volkerak en Willemstad te veroveren. Deze Spaanse Armada werd vanaf Fort Nassau onder vuur genomen en moesten om het eiland Tholen varen, de Eendracht was in Staatse handen. Nabij Sint Philipsland dreigde de Hollandse en Zeeuwse Vloot de Spanjaarden in te halen waardoor ze het Slaak op vluchtten. Hierop viel de Staatse vloot aan. Als gevolg van de onverwachte aanval, de onbekendheid van de Spanjaarden met het terrein en de opkomende mist ontstond verwarring, gevolgd door algemene paniek. Met tientallen tegelijk sprongen de Spanjaarden in het water om via de slikken het vasteland bij De Heen (vlak bij Steenbergen) en Vossemeer te bereiken in de hoop niet in handen van de Staatsen te vallen. Daar werden zij echter opgewacht door soldaten, gelegerd in de forten van de Linie van de Eendracht. Zo werden ruim 4000 manschappen door het leger van Frederik Hendrik krijgsgevangen gemaakt en gevangen gezet in Reimerswaal.
Na de aanleg van de Linie Bergen op Zoom – Steenbergen in 1628 (die we tegenwoordig de West-Brabantse Waterlinie noemen) werd de Linie slecht onderhouden en raakte ze in de vergetelheid. Pas tijdens het beleg van Bergen op Zoom in 1747 door de Fransen (en later bij de inval van de Fransen in 1794) werd de Linie weer in gereedheid gebracht. Ook ten tijde van de 1e en 2e wereldoorlog zijn schuilplaatsen en bunkers aangelegd en zijn delen van het polderlandschap geïnundeerd geweest.
Al deze bouwperioden, verdedigingswerken, veldslagen en verhalen vormen samen de onderlegger voor de belevingsroute Linie van de Eendracht.
Na de aanleg van de Linie Bergen op Zoom – Steenbergen in 1628 (die we tegenwoordig de West-Brabantse Waterlinie noemen) werd de Linie slecht onderhouden en raakte ze in de vergetelheid. Pas tijdens het beleg van Bergen op Zoom in 1747 door de Fransen (en later bij de inval van de Fransen in 1794) werd de Linie weer in gereedheid gebracht. Ook ten tijde van de 1e en 2e wereldoorlog zijn schuilplaatsen en bunkers aangelegd en zijn delen van het polderlandschap geïnundeerd geweest.
Al deze bouwperioden, verdedigingswerken, veldslagen en verhalen vormen samen de onderlegger voor de belevingsroute Linie van de Eendracht.
Met de ontwikkeling van een thematische fiets- en wandelroute komt dit verhaal weer tot leven en wordt het gebied letterlijk weer op de kaart gezet.
Eén vrijetijdslandschap van formaat
In totaal zal de Linie van de Eendracht belevingsroute 44km lang zijn. Veel fietspaden liggen er al, in totaal zal er 12km aan extra fietspad aangelegd moeten worden om de route te vervolmaken. Soms gaat het over een compleet nieuw pad (zoals bijvoorbeeld op de kruin van de dijk bij Nieuw-Vossemeer, soms om het openstellen van een reeds verharde route (zoals bij de Auvergnepolder). Naast het fietspad zijn er 4 verdiepende wandelrouten ontwikkeld. Met de ontwikkeling van een thematische fiets- en wandelroute komt dit verhaal weer tot leven en wordt het gebied letterlijk weer op de kaart gezet.
Eenduidige markeringen in de kleur van de regio
De route wordt voorzien van informatievoorziening en bewegwijzering door het plaatsen van markeerstenen bij de verschillende knooppunten. Deze stenen zijn eenduidig en strak vormgegeven en meekrap rood. De vorm verwijst naar de talrijke redoutes die de linie rijk was, de kleur naar het waardevolle exportproduct van de regio: rode kleurstof. In de kruin van de markeersteen wordt een QR-code gefreesd. Als je de QR-code scant kom je meteen op de website waar de code naar verwijst. Zo kunnen bezoekers meer te weten komen over de Linie van de Eendracht.
Meekrap rood was ooit een waardevol exportproduct. De kleur hoort bij de geschiedenis en identiteit van de regio.
Meekrap rood was ooit een waardevol exportproduct. De kleur hoort bij de geschiedenis en identiteit van de regio.
Meekrap rood was ooit een waardevol exportproduct. De kleur hoort bij de geschiedenis en identiteit van de regio.
Veertien steunpunten in het landschap
Op dit moment is er weinig zichtbaar van deze waterlinie. Het ervaarbaar en beleefbaar maken van de linie en de rijke historie van dit gebied (denk bijvoorbeeld ook aan de verschillende veerverbindingen zoals de Thoolse Veer over de Eendracht) kan bijdragen aan een breed gedragen en ingebedde visie voor dit gebied; erfgoed dat richting geeft aan toekomstige ontwikkelingen.
Langs de Linie van de Eendracht route zijn veertien steunpunten, accenten in het landschap, ontwikkeld. Deze steunpunten bieden bescherming tegen weer en wind en vormen een rustpunt voor fietsers en wandelaars. De belevingsroute bestaat uit een samenspel van deze grote en kleine steunpunten die samen het verleden beleefbaar maken.
Langs de Linie van de Eendracht route zijn veertien steunpunten, accenten in het landschap, ontwikkeld. Deze steunpunten bieden bescherming tegen weer en wind en vormen een rustpunt voor fietsers en wandelaars. De belevingsroute bestaat uit een samenspel van deze grote en kleine steunpunten die samen het verleden beleefbaar maken.
Een samenspel van grote en kleine steunpunten die samen het verleden beleefbaar maken. Deze steunpunten bieden bescherming tegen weer en wind en vormen een rustpunt voor fietsers en wandelaars.
