Een groot deel van de Nederlandse bebouwing staat op palen, een noodzakelijke aanpassing aan de drassige veen- en kleigronden die het land kenmerken. De onstabiele bodem vereist dat zware gebouwen diep gefundeerd worden, waarbij funderingspalen vaak tientallen meters de grond in gaan om een stabiele, vaak zand, onderlaag te bereiken.

Het is fascinerend hoe Nederland, ondanks de natuurlijke beperkingen van de bodem en fluctuerende waterstanden, een bouwcultuur in stand heeft weten te houden die is gebaseerd op zware materialen. In plaats van de beperkingen van de delta te accepteren, heeft Nederland manieren gevonden om deze naar eigen hand te zetten en een bouwcultuur te ontwikkelen die bestand is tegen de unieke omstandigheden van het landschap.

Nederland is momenteel Europees koploper buitenstedelijke bebouwing en er liggen nog een heleboel uitbreidingsplannen. Naast de veranderingen die nodig zijn om de stikstofuitstoot te beperken en de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) te behalen, stelt de No Net Land Take (NNLT) een extra eis aan de fysieke en planmatige ruimte in Nederland: netto geen extra land bebouwen.

Water en bodem sturend geeft aan dat de bodem zo min mogelijk moet worden afgedekt. Een open bodem is essentieel voor het behouden van een gezonde en vitale bodem. Een open bodem laat water infiltreren, voorkomt overstromingen en ondersteunt biodiversiteit. Een open bodem is belangrijk voor het behoud van biodiversiteit, omdat planten, bomen en micro-organismen er hun essentiële functies kunnen vervullen.

Een gezonde en vitale bodem draagt op veel manieren bij aan, en is misschien wel de kern van, een adaptieve leefomgeving: bergen van piekwater, ruimte bieden aan bodemleven en zorgdragen voor een betere omgang met hitte. Het behouden en herstellen van een vitale bodem is vanuit het perspectief van verste­delijking een uitdagende opdracht. In Nederland zijn we het tegenovergestelde gewend; bij de bouw wordt de humusrijke toplaag afgegraven, afgevoerd en vervangen voor gebiedsvreemd geel zand. Vervolgens bouwen we onze woningen op maaiveld en wordt de bodem afgedekt met betonnen vloerplaten.
Maar wat als we boven de bodem gaan bouwen? Op een hoogte waar we ook veilig zijn voor dynamische waterstanden? Waardoor de ruimte onder onze gebouwen nog een keer gebruikt kan worden, bijvoorbeeld door de natuur of piekwaterberging? In dit onderzoek verkennen we de potentie van ‘lichtvoetige’ en ‘luchtgebonden’ bebouwing.

Over de hele wereld worden in delta’s en gebieden met een hoog risico op overstromingen woningen op palen gebouwd. Paalwoningen bieden een hoge mate van flexibiliteit ten opzichte van fluctuaties in het waterpeil; het water kan vrij onder de woningen doorstromen zonder schade te veroorzaken. Daarnaast bedekken paalwoningen de bodem niet: de natuurlijke systemen, zoals de waterhuishouding en de beweging van bodemorganismen, kunnen vrij blijven functioneren onder de woning. De bodem kan haar rol behouden in wateropvang en biodiversiteit, zonder dat deze wordt verstoord door de aanwezigheid van zware bouwconstructies of bouwzand. Door de opgetilde woonvorm valt er ook licht op de bodem, wat belangrijk is voor de levenskansen van begroeiing.

Mogelijk leidt water-bodem-sturend tot een andere, meer ‘lichtvoe­tige’, manier van bouwen, waarbij onze huizen niet op, maar boven de bodem worden gebouwd. Zodat er on­der de woningen ruimte is voor natuur, water of zelfs landbouw. Dat maakt de woningen tegelijkertijd min­der kwetsbaar voor wisselende waterstanden. En als we lichtere, biobased materialen gebruiken hoeven we ook niet langer met enorme heipalen de bodem te doorboren. De behoefte aan meer biobased materia­len biedt agrariërs een perspectief op nieuwe verdien­modellen voor materialengewassen die goed gedijen bij wisselende waterstanden. Zo beginnen een aantal transitieopgaven in elkaar te grijpen. Hier gloort een perspectief van een dynamische, na­tuurrijke delta waar nog steeds gewoond en geboerd kan worden.